نهاد رهبری دانشگاه علوم پزشکی تهران

فرهنگی

پرستار در کلام رهبری

رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره قدردان جایگاه والای پرستاران زحمتکش کشور بوده‌اند و این احترام و منزلت در بیانات ایشان به‌وفور دیده می‌شود. در این یادداشت به بازخوانی برخی از بیانات ایشان در خصوص پرستاران می‌پردازیم.

احترام و تکریم پرستاران برای مردم و مسئولان لازم است

پرستار، انسان مهربانی است که با رفتار و اخلاق و خدمات خود، سلامت بیمار را به او هدیه می‌کند. اگر طبیب، درمان خود را به انجام رساند، اما خدمات پرستاری نباشد، تأمین سلامت بیمار دشوار است. هر کس که از خدمات پرستارانِ مهربان برخوردار شده باشد، می‌فهمد و می‌داند که نقش پرستاران در هدیه کردن سلامت به بیماران، چقدر موثّر است. این موجود بشری - که کار فرشته گون انجام می‌دهد - با سختی‌های زیادی روبه‌روست. بیمارهای گوناگون، اخلاق تند و به ستوه آمده بیمار در بستر و روی تخت بیماری، مشکلات ناشی از وضع بیمار، بیماری‌های سخت و احیاناً واگیر، فضای گرفته بیمارستان؛ همه این‌ها چیزهایی است که این حرفه را با همه شرافت و قداستش، در شمار یکی از سخت‌ترین مشاغل قرار می‌دهد. فرق است بین کسی که فقط با جسم خود خدمت می‌کند و آن‌کسی که علاوه بر این‌که جسم و بازوان و نیروی بدنی خود را در خدمت کار قرار می‌دهد، ناگزیر است با روح و اخلاق و عواطف خود هم کار کند؛ به روی بیمار لبخند بزند، او را دلگرم کند، تندی و تلخی را از او تحمّل کند و فضای دشوار بیماری را برای او آسان نماید. این حقیقتاً یکی از سخت‌ترین کارهاست.
کسانی که در زمینه‌های مختلف، برنامه‌ریز و تصمیم گیرند، باید به این شغل با این چشم نگاه کنند و بر طبق این خصوصیت، درباره آن تصمیم بگیرند. مردم هم که به خدمتگزاران جامعه در همه رده‌ها، به چشم احترام نگاه می‌کنند، باید با این چشم به این شغل و شاغلان زحمتکش آن نگاه کنند. احترام پرستار لازم است. پرستار باید این را احساس کند که برای شغل و مسؤولیت و تلاش او، مردم و جامعه و مسئولان اهمیت قائل‌اند. این، سختی‌ها را برای او آسان می‌کند. [1]

باید منشور اخلاقی پرستارها فراهم شود

پرستار کار سختی را بر عهده دارد، اجر بزرگی را هم دارد؛ اما وظیفه‌ی سنگینی هم دارد. این تعادل میان وظیفه و پاداش، میان حق و تکلیف، یکی از ارکان بزرگ مفاهیم اسلامی و مبانی اسلامی است. این بازآموزی‌ای که وزیر محترم بیان کردند - که بسیار باارزش است - جا دارد که درزمینهٔ نه‌فقط مسائل علمی، بلکه در زمینه‌ی اخلاق پرستاری هم وجود داشته باشد. حقیقتاً باید منشور اخلاقی پرستارها فراهم شود، میثاق پرستاری و معاهده‌ی پرستاری باید تعلیم داده شود و تدریس شود؛ پرستار عظمت کار خود را - که طبعاً این عظمت کار، ملازم بااهمیت شخصیت خود اوست - بداند؛ کار را آن‌چنان‌که شایسته است، انجام دهد. [2]

پاداش الهی پرستاری توسط ملائکه کرام‌الکاتبین ثبت می‌شود

پرستار فرشته‌ی رحمت برای بیمار است. آن‌وقت که بیمار از همه‌جا دستش کوتاه است، در آن ساعاتی که حتی همسر، فرزندان و پدر و مادر بیمار هم بالای سرش نیستند، چشم امیدش بعد از خدا به پرستار است و این پرستار است که مثل ملائکه‌ی آسمانی، مثل فرشتگان رحمت، به دردها، مشکلات و نیازهای جسمی و عاطفی او پاسخ می‌دهد؛ این‌ها خیلی مهم است؛ این‌ها پیش خدای متعال فراموش نمی‌شود. البته ممکن است هیچ چشمی هم این زحمت شمارا نبیند. خیلی از زحماتی که شما می‌کشید و رنج‌هایی که می‌برید، کسی آن‌ها را نمی‌بیند. گاهی یک لبخند شما به بیمار دل‌افسرده، به او جانِ دوباره می‌دهد. چه کسی این لبخند را می‌بیند؟ چه کسی آن را به‌حساب می‌آورد؟ چه کسی یک معادل و پاداش مالی و پولی در مقابل این لبخند می‌گذارد؟ هیچ‌کس؛ اما کرام‌الکاتبین می‌بینند؛ محاسبه گرانِ میزان الهی همین لبخند شما را می‌بینند. اگر در عوضِ لبخند، اخم هم بکنید، اخم شما را هم می‌بینند. هیچ حسنه و هیچ سیئه‌ای از دید تیزبین حسابگران دیوان الهی و میزان الهی غائب نیست. قدر این کار و این خدمت باارزش را بدانید. اگر یک‌وقت دیگران قدرناشناسی کردند، خود شما قدر این کار را بدانید؛ این کار بسیار کار مهمی است. در روایت هست که کسی که بر سر بیمار می‌رود، مثل کسی است که در رحمت الهی غوطه‌ور می‌شود. ممکن است بعضی تعجب کنند که مگر بر سر بیمار رفتن چه خصوصیتی دارد. خود شما که نیاز بیمار و تأثیر کار خودتان را می‌دانید، می‌فهمید که چرا چنین پاداش بزرگی برای بیمار دار و پرستار گذاشته‌شده است؛ چون تأثیر آن تأثیر غیرقابل محاسبه و برتر از محاسبات معمولی است. روحیه دادن به مریض گاهی از دادن داروی او بسیار حیات‌بخش‌تر و مؤثرتر است؛ این روحیه را شما می‌دهید. در دعاها می‌خوانیم: «اللّهم انّی اسألک موجبات رحمتک»؛ رحمت الهی را که بی محاسبه و بی‌جهت به کسی نمی‌دهند؛ باید التماس کرد پیش خدا تا موجبات رحمت را به ما بدهد؛ یعنی آن کاری را انجام بدهیم که موجب رحمت می‌شود تا بعد خدا رحمت خودش را بفرستد. این کار، برترین موجبات رحمت است که خیلی مغتنم و خیلی باارزش است. این، آن نکته‌ای بود که مایل بودم شما توجه کنید و بدانید مشغول چه‌کار باارزشی هستید. [3]

پرستار در کلام رهبری

پرستاری از سخت‌ترین کارها ازلحاظ فشار روحی و جسمی است

پرستاری یکی از سخت‌ترین کارها ازلحاظ فشار روحی و جسمی برای پرستار است. نشستن پهلوی بیمار، معاشر بودن دائمی با بیمار، شکوه‌ی بیمار را شنیدن، با او به مهربانی رفتار کردن، به او لبخند زدن، او را با عمل، رفتار و پذیرایی خود از رنج‌های فراوان دوران بیماری رهاندن، تحملِ پولادین لازم دارد؛ پرستار با چنین وضعیتی روبه‌روست. بیماری که درد می‌کشد، بیماری که امید زندگی در او ضعیف می‌شود، بیماری که دسترسی به هیچ‌کس و هیچ جا ندارد؛ بخصوص بیمارانی که کودک‌اند، یا دچار بیماری‌های بسیار سخت‌اند، یا در دوران مراقبت‌های ویژه هستند، ببینید که پرستاری و بیمارداری از چنین کسانی چقدر فشار بر روی روح، جسم و اعصاب وارد می‌کند. چه سرمایه‌ی عظیمی از حلم و تحمل و گذشت و مدارا و اخلاق خوش لازم است تا پرستار بتواند با این بیمار سر کند؛ اما منش بیمار با پرستار، برعکس منش پرستاری، مهربانی نیست؛ گاهی تندی است. علاوه بر بیمار، کسان بیمار هم که دوروبر او هستند، اگر خدمتی اندکی دیر شود، توقعاتشان نسبت به پرستار حالت اعتراض می‌گیرد؛ گاهی تندی می‌کنند و گاهی پرخاش؛ تحمل این‌ها خیلی سخت است. سختی کار پرستار سختی جسمی نیست؛ کلنگ زدن و در فضای سختِ فرض بفرمایید معدن یا امثال آن رفتن نیست؛ اما ازلحاظ فشار روحی و عصبی از آن سخت‌تر است. [4]

پرستاری جزو ارزشمندترین حرفه‌ها است

اگر بخواهیم ارزش خدمات مختلفی را که قشرهای مردم به یکدیگر تقدیم می‌کنند، این‌گونه محاسبه کنیم که هر خدمتی که مستقیماً به انسان ارتباط پیدا می‌کند، هر خدمتی که نوعی غمگساری نسبت به انسان‌های دیگر است، هر خدمتی که تقدیم کننده آن خدمتْ رنج بیشتری می‌برد و هر خدمتی که از روی علم و معرفت و آگاهی و تحصیلات است، ارزشش بیشتر است، در این صورت گمان می‌کنم که خدمت پرستاری، جزو ارزشمندترین حرفه‌ها و خدمتگزاری‌ها خواهد بود. چون پرستار، هم مستقیماً با انسان سروکار دارد، هم غمگسارِ انسانی است که به غمگساری و همدردی و کمک او نیاز دارد و هم این‌که بحمدالله، کاری از روی دانش و تحصیلات و علم است. [5]

پرستاری؛ ارزشمندترین حرفه‌ها

پرستار چون با بیمار سروکار دارد، با بیداری و دردکِشی سروکار دارد و رنجش بیشتر از دیگران است؛ بنابراین حرفه‌اش حرفه عزیز و باارزشی است. این‌ها حقایق است؛ نه این‌که مردم بخواهند با پرستاران - چه مرد و چه زن - تعارف کنند. واقع مطلب چنین است. وقتی کاری خیلی بزرگ و خیلی عزیز باشد، دو طرف در مقابل آن مسئول‌اند: یکی مردم‌اند؛ که باید آن کار را عزیز به‌حساب بیاورند و صاحب آن را معزّز بشمارند؛ دیگری خودِ آن شخص است که این شیء عزیز و این کار بزرگ در اختیار اوست. خود او هم باید آن را گرامی بدارد. [6]

کار پرستاری اگر برای رضای خدا انجام شود نورانیت پیدا می‌کند

بدانید خدای متعال پاداش زحمات سخت را چنان‌که حق و شایسته آن است، ادا می‌کند. کار را برای خدا و به‌حساب او بگذارید. بله مردم و مسئولان باید به وظیفه خودشان عمل کنند؛ اما پرستار، طرف خود را خدا بداند. اگر این احساس در پرستار بیدار شود که کار او برای خداست، به بنده خدا و به انسانِ نیازمند کمک می‌کند تا رضای الهی را جلب کند؛ بنابراین کار او نورانیت پیدا می‌کند و از سطح یک کار بشری فراتر می‌رود؛ آنگاه اجر کار او «لاتعدّ و لاتحصی» است. هرلحظه دشوار شما در کنار تخت بیمار و در مواجهه با سختی‌های این کار دشوار - که این لحظه‌ها را هیچ‌کس نمی‌تواند درک کند؛ فقط خود شما درک می‌کنید و کسی که کار شمارا انجام می‌دهد - از چشم تیزبین مأموران الهی بیرون نیست. آن دقیقه بیشتری که کار می‌کنید، آن چهره مهربان و پر عطوفت و لبخندی که نشان می‌دهید و به‌حسب ظاهر هیچ‌کس از آن قدرشناسی نمی‌کند - نه مسئول شما آن را می‌بیند، نه مأموران عالی‌رتبه دولتی از آن حرکت کوچک مهربانانه شما مطلع می‌شوند و نه خود آن مریض مجال تشکّر پیدا می‌کند - در دفتر انصاف و عدل الهی ثبت می‌شود. [7]

نقش پرستار مانند نقش یک پزشک ماهر است

برای حفظ سلامتی در جامعه، اهمیت پرستاری در طراز اول قرار دارد؛ یعنی اگر بهترین پزشکان و جراحان کار خودشان را با بیمار به بهترین وجه انجام دهند، اما از آن بیمار پرستاری نشود، به‌طور غالب، کار آن پزشک یا جراحِ عالی‌قدر بی‌فایده خواهد بود. نقش پرستاری و بیمارداری در حفظ سلامت و بازگشت سلامت بیمار، نقش درجه‌ی اول است؛ معادل است با نقش یک پزشک ماهر. بسیاری از این نکته غفلت دارند؛ لذا آن وزن و ارزشی که باید برای پرستار در نظر گرفته شود، از ذهن آن‌ها مغفول می‌ماند و به آن توجه نمی‌کنند. [8]

نقش پرستار نقش احیاگر و زنده کننده است

نقش پرستار و همچنین قابله در نظام سلامت کشور یک نقش بسیار مهمی است؛ نقش بسیار عظیمی است. اگر پرستار دلسوز و مهربانی در کنار بیمار نباشد، گمان اینکه معالجه‌ی پزشک در آن بیمار تأثیری نبخشد، بسیار زیاد است. آن عنصر و آن موجود فرشته گونی که بیمار را درواقع از مسیر طولانی و دشوارِ مرض و شدت آن عبور می‌دهد، عبارت است از پرستار. این را هرکدام از ما که دچار بیماری شده باشیم و در جریان بیماری‌های سخت و عمل‌های جراحی دشوار قرارگرفته باشیم - ازجمله خود من - بالعیان احساس کردیم و احساس می‌کنیم. نقش پرستار، نقش احیاگر است؛ زنده کننده است. این هم اهمیت این. قابله‌ها هم همین‌جور؛ نقششان در سلامت نوزاد، در سلامت مادر، نقش حیاتی و تعیین‌کننده است. اینجا هم من عرض می‌کنم به پرستاران - چه برادران، چه خواهران پرستار - و همچنین به قابله‌های محترم که قدر این خدمت، این نعمت بزرگ را بشناسند؛ همچنانی که مردم به چشم تکریم به آن‌ها باید نگاه کنند، خودشان هم به این شغل خود به چشم تکریم نگاه کنند که خودِ این کرامت دادن به خود، قدر خود را دانستن، نقش عظیمی دارد در همه‌ی قشرهای گوناگون در کیفیت انجام کار. [9]